Fraude bij universiteiten

Terwijl het hbo onder vuur ligt wegens fraude, blijven de universiteiten tot nu toe buiten schot. Toch wil Hermans ook voor hen scherpere regels en controle. Hebben ze toch geknoeid? Nee, zegt de VSNU. Twee bestuurskundigen menen van wel. ‘Men goochelt met cijfers. Objectief gezien is dat fraude.’
Prof.dr. R.J. (Roel) in ’t Veld, oud-staatssecretaris en grossier in managementleerstoelen, windt er geen doekjes om. Ook bij de universiteiten is gefraudeerd met inschrijvingen. Van minstens één universiteit weet hij dat zeker, zegt hij in het Financieele Dagblad. Hetzelfde meldde hij vorig jaar terloops in een congreslezing. En hij kwam er in de publicatie ‘Zeven jaar Paars’ op terug. Om wélke universiteit het gaat, wil hij alleen niet vertellen.

Branchevereniging VSNU reageert koeltjes. Woordvoerder Brigitte Bloem: ‘Onze inschrijvingsgegevens worden al sinds 1993 aan strenge controle onderworpen, ook door externe accountants.’ Dat biedt geen ruimte voor het meetellen van fake-studenten, melden ook diverse universiteiten.
De besturen hebben wel nog eens kritisch naar de eigen winkel gekeken. Zijn er faculteiten waar onderwijs te lichtvaardig aan externe partners is uitbesteed? Is er zo ruimte ontstaan voor windhandel met quasi-studenten en quasi-onderwijs? Volgens de woordvoerders blijkt alles in orde.

Aangetoond misbruik is er nog niet. Maar hoe laag de drempel is, bleek enkele jaren geleden bij de Utrechtse sociale faculteit. Hbo’ers konden bij een aparte stichting in twee jaar hun doctoraal halen. Voor de geldigheid van dit diploma moesten ze ingeschreven staan bij de universiteit. Volgens een lid van de toenmalige examencommissie was de verleiding groot om deze studenten ook voor de overheidsfinanciering mee te tellen. In overleg met het universiteitsbestuur is daar van afgezien. Maar wie garandeert dat iedereen zo ethisch met dit dilemma omgaat?

Over de ethiek van de universiteiten, als het om hun financiering gaat, doet een andere bestuurskundige desgevraagd een boekje open. Het gaat om prof. dr. W.J. (Wil) Foppen, oud-bestuurder van de Erasmus Universiteit en jarenlang dean van de Rotterdam School of Management. De laatste twee jaar had hij eenzelfde functie in Barcelona, maar zijn Rotterdamse bestuurstijd staat hem nog helder voor de geest.
Volgens Foppen is het opschroeven van studentenaantallen vanaf de jaren tachtig bij de universiteiten ‘steeds aan de orde geweest’. Daar was geen valsheid in geschrifte voor nodig. Creatief boekhouden was al genoeg. ‘Bestuurders verwezen altijd naar de Universiteit van Amsterdam: die was zó creatief in het maximaliseren van inschrijvingscijfers. “Dus dan doen wij het ook”, was het motto. Daar werd over opgeschept.’
De aanpak varieerde. Toen er ‘rendementsbekostiging’ was, vonden instellingen trucs om het geraamde studierendement te verhogen: ‘Men veronderstelde dat studenten na tien of twaalf jaar alsnog zouden afstuderen.’ Toen het om aantallen ingeschreven studenten ging, waren er weer manieren om dát cijfer op te schroeven. Het zou Foppen verbazen als de huidige diplomabekostiging niet gepaard gaat met het maximaal oprekken van aantalen geregistreerde diploma’s.
Elk vergoedingssysteem biedt ruimte voor gesjoemel. Dat die ruimte wordt benut, vindt Foppen niet de schuld van het systeem. Het is de verantwoordelijkheid van de bestuurders.
‘Men concurreert in het goochelen met getallen en studentengegevens. Dat wordt vergoelijkt door het besef dat het ‘gebruikelijk’ is – en dat men zichzelf anders tekort doet. Maar objectief-juridisch is het fraude.’ Het enige is dat bestuurders zichzelf niet persoonlijk verrijken. ‘Men denkt dat het moet in het belang van de instelling. Laten we het daarom systeemfraude noemen.’ (FS/HOP)