De commissie Rekenschap wil dat het hoger onderwijs en het mbo in totaal meer dan honderd miljoen euro terugbetalen. Maar ook de overheid gaat niet vrijuit, getuige het eindrapport. Het beleid van het ministerie was niet samenhangend genoeg.
De wet gaat vóór alles, stelt de commissie-Schutte. Gedragscodes die hogescholen – met goedkeuring van het ministerie – onderling afspreken, hebben geen rechtsgeldigheid. Zelfs het HOOP, het Hoger Onderwijs- en Onderzoeksplan waarin het ministerie haar beleid uiteenzet, is ondergeschikt aan de wet.
Maar over de interpretatie van de wet kun je twisten. Sommige hogescholen stellen dat het ministerie onduidelijk is geweest over bekostigingsregels en zelfs zaken heeft aangemoedigd die achteraf ongeoorloofd blijken. Schutte wil daar niets van weten. Als een situatie onduidelijk is, moet een instelling niet ‘voor de zekerheid’ zoveel mogelijk geld claimen. Wie dat wel doet, neemt een risico en moet achteraf niet klagen. Een sterk argument, aangezien de meeste hogescholen het beleid wel degelijk begrepen en niet gefraudeerd hebben.
Toch gaat het eindrapport van de commissie in op de vraag hoe het zo ver heeft kunnen komen met de ‘hbo-fraude’. De commissie constateert enkele ernstige blunders in de bekostigingssystematiek. Zo hoort iedere student zich eerst bij de IB-groep aan te melden en dan pas bij zijn onderwijsinstelling. Die regel werd niet strikt nageleefd, waardoor instellingen de kans kregen om studenten aan te melden voor een studie die zij helemaal niet volgden. Naleving van de regel zou fraude een stuk moeilijker hebben gemaakt, aldus de commissie.
De IB-groep heeft niet tot taak om de verstrekte gegevens te controleren, maar het is onduidelijk wie dat dan wel heeft. De uitvoeringsinstantie ‘Centrale financiële instellingen’ van het departement schuift de verantwoordelijkheid af op de instellingsaccountants. Maar volgens Schutte zijn die niet onafhankelijk en ligt hun loyaliteit eerder bij de instelling dan bij het rijk. Het is voor hen bovendien niet eenvoudig om van alle actuele wetten en regels op de hoogte te zijn.
Schutte hoopt niet dat het ministerie in reactie op de fraude gaat proberen om de wet- en regelgeving helemaal ‘dicht te timmeren’. Helder en samenhangend beleid levert meer op. Volgens staatssecretaris Rutte komt alles op zijn pootjes terecht in de nieuwe wet op het hoger onderwijs. Met het leerrechtenstelsel wordt creatief boekhouden een stuk moeilijker, omdat het geld dan rechtstreeks aan onderwijs voor de student is gekoppeld. Bovendien heeft Rutte naar eigen zeggen enkele ‘hackers’ ingehuurd om zwakke plekken in het systeem op te sporen. Die moeten aangeven waar de instellingen toch nog ’te creatief’ zouden kunnen boekhouden. (BB/HOP)
Punt. Of had jij nog wat?