Ruttes nieuwe wet bevat ‘noodrem’

De minister van onderwijs kan straks via een aanwijzing de tijdelijke controle over een opleiding of instelling op zich nemen. Dat staat te lezen in een uitgelekte versie van de wet op het hoger onderwijs en onderzoek (WHOO).
De aanwijzing geldt als ultieme noodrem waar de minister aan kan trekken als opleidingen en instellingen in het hoger onderwijs disfunctioneren. Doen zich daar misstanden voor die zo ernstig zijn dat het enige alternatief sluiting is, kan de minister met tijdelijke bevoegdheden de eindverantwoordelijkheid overnemen. ‘Een zeer ingrijpende maatregel. Zeker als het gaat om instellingen met een grote mate van autonomie’, aldus de memorie van toelichting over het nieuwe controlemiddel.
Blijkens de concepttekst, gedateerd op 21 oktober 2005, vindt staatssecretaris Rutte het allerminst vreemd dat de aanwijzing in een wet komt te staan die hogescholen en universiteiten juist méér handelingsruimte zegt te geven. Sterker nog, de aanwijzing past daar uitstekend bij, want als het hoger onderwijs de vrijheid niet aankan, moet de minister de bevoegdheid hebben om snel orde op zaken te stellen. De ‘noodrem’ kan ook worden bediend om bestuurlijke fusies ongedaan te maken, bijvoorbeeld als die de pluriformiteit van het hoger-onderwijsbestel in gevaar brengen.
De kans dat het ministerie zo radicaal in actie komt, lijkt echter niet groot. De nieuwe wet kent namelijk meer checks and balances dan de oude. Zo moeten de instellingen prestatieafspraken maken met betrokken werkgevers en maatschappelijke organisaties in hun regio. Maar veel meer dan dat staat er in de voorlopige WHOO niet over deze zogeheten horizontale verantwoording. ‘In branchecodes voor governance kan dit onderwerp nader worden uitgewerkt’, meldt de memorie van toelichting. Kortom: hogescholen en universiteiten kunnen in overleg met betrokken partijen hun eigen regels opstellen.

Minder vrijblijvend zijn de voorschriften over de medezeggenschap van studenten en personeel. Zoals staatssecretaris Rutte eerder aankondigde, komen die duidelijker in de wet te staan dan hij aanvankelijk van plan was. Instemmingsrecht krijgen de medezeggenschapsraden op verschillende onderwerpen. Zo geven de raden de doorslag als het gaat om eventuele wijzigingen in het onderwijsproces en moeten ze akkoord gaan met de wijze waarop een instelling haar kwaliteitszorg inricht. Wil een universiteit of hogeschool een meerjarenplan voor de koers van de instelling, dan moet ze eerst aan de raad vragen of het mag. Bovendien krijgen de medezeggenschapsraden ‘onderzoeksrecht’ om te voorkomen dat besturen informatie achterhouden.

In de concepttekst is een belangrijk advies overgenomen van de internationale titulatuurcommissie onder leiding van de Noorse professor Abrahamsen. Maar het is onzeker of hbo-opleidingen die veel aan onderzoek doen straks inderdaad diploma’s mogen verstrekken met ‘of arts’ en ‘of science’ in de titel. In december was de Tweede Kamer daar nog uitermate kritisch over. De staatssecretaris zegde toen nader onderzoek toe.

De Raad van State heeft het kabinet onlangs geadviseerd over het wetsvoorstel. Naar verwachting beslist de ministerraad binnenkort over de definitieve vorm. Het leerrechtendeel van de wet is eerder deze maand al op een paar punten gewijzigd op last van de Tweede Kamer. Halfjaarlijkse leerrechten zullen worden ingeruild voor jaarlijkse. Over de regels omtrent het profileringsfonds ontstaat de komende weken definitief duidelijkheid. Wel staat al vast dat studenten die zich inzetten voor een belangenorganisatie of medezeggenschapsraad direct extra leerrechten krijgen, en niet pas aan het eind van hun opleiding. (TdO/HOP)