De vijfde editie van de Maaskantlezing, de jaarlijkse lezing door een prominente jurist op de JHS, gaat over de ontwikkeling van de rechtspraak in Nederland. Een actueel onderwerp, want er komen een aantal ingrijpende veranderingen aan. ‘De overheid wil dat we van 19 naar 10 rechtbanken (arrondissementen) gaan en van 5 naar 4 gerechtshoven (ressorten)’, legt Van den Emster uit. Dit plan moet dit jaar nog uitgevoerd worden.
Schaalvergroting
Schaalvergroting dus. ‘Waarom zo’n grote ingreep?’, vraagt de spreker zich hardop af. ‘Vooral om de complexiteit van de rechtspraak te verminderen. De samenleving wordt steeds complexer en dus ook de rechtspraak. Tegelijkertijd vraagt de samenleving wel steeds meer om rechtspraak. Door een aantal rechtbanken en hoven te laten fuseren moet het geheel minder complex worden. Relatief kleine en kwetsbare arrondissementen zoals Leeuwarden en Middelburg komen straks sterker te staan, door samen te gaan met respectievelijk Groningen en Breda.’
De fusies gaan niet zonder slag of stoot. In de loop der tijd zijn er heel wat onderzoekscommissies en ministers over de plannen heengegaan. Van den Emster: ‘De politiek is zo wendbaar als een Alfa Romeo. Tegelijk heb je op de werkvloer te maken met mensen en hun emoties. Waar het nieuwe bestuur moet zetelen, wat de nieuwe naam moet worden: juristen zouden geen juristen zijn als ze niet over elk ding hartstochtelijk zouden discussiëren. Wat mij betreft is het belangrijkste dat we kwaliteit en kwantiteit blijven bieden in de rechtspraak.’
Mediagenieke strafzaken
Een tweede grote ontwikkeling die de spreker signaleert is een samenleving die steeds kritischer wordt op de rechtspraak. ‘De media zitten bovenop de rechtspraak. Grote strafzaken zoals die van Wilders of nu de zedenzaak rondom Robert M. zijn mediageniek en genieten een grote belangstelling van burgers. Politici spelen op hun beurt weer op die belangstelling in.’
In het digitale tijdperk waarin wij leven, neemt volgens Van den Emster de kennisintensiteit toe. ‘Kennis wordt snel gedeeld, alles en iedereen is mobiel. De samenleving vraagt om meer digitale toegankelijkheid van en inzicht in de rechtspraak. Ondertussen deelt men van oudsher binnen de wereld van de rechtspraak juist heel weinig kennis, want het traditionele idee is: kennis is macht. Het zit van niet in onze juridische aard om kennis te delen en samen te werken.'
Veiligheidsbeleving
Van den Emster haalt enkele onderzoeken aan over veiligheidsbeleving: ‘Opvallend genoeg voelen Nederlanders zich elk jaar minder veilig, terwijl de objectieve feiten zeggen dat ons land steeds veiliger wordt. In de media en politiek wordt gediscussieerd over het invoeren van minimumstraffen. Na de dokter en de docent is het nu de beurt aan de rechter om kritisch gevolgd te worden.’
De spreker haalt het voorbeeld aan van een politieagent die was geslagen op straat: ‘Eén klap op z’n neus. De politierechter gaf de dader een taakstraf, terwijl een boete gangbaar is voor zo’n vergrijp. De volgende dag was de kop in de krant: “Mishandelaar politieman komt er met lichte straf vanaf”. Media en politiek hadden al geoordeeld. Tja, dan is het dus kennelijk ook aan ons om beter uit te leggen wat we doen.’ [LJ]
Punt. Of had jij nog wat?