Welke partijen gaan het kabinet vormen? Daar zijn de partijen PVV, NSC, VVD en BBB al enige tijd over aan het overleggen tijdens het formatieproces. Hoe het ermee voorstaat, leggen Bestuurskundedocenten Petra Klap en Aron van Balveren uit. ‘’We zouden graag een vlieg op de muur willen zijn.’’
Petra Klap en Aron van Balveren, die met een andere collega het vak politicologie geven aan eerstejaarsstudenten Bestuurskunde, vallen qua timing van de verkiezingen en het formatieproces met hun neus in de boter. Er is namelijk geen beter moment om de actualiteit te bespreken met hun studenten dan nu. ‘’De verkiezingsuitslag was verrassend, in vergelijking met andere uitslagen. Het maakt de tongen los en iedereen vindt er wat van, ook in de klas. Veel studenten Bestuurskunde hebben ook een politieke interesse’’, zeggen de twee.
Op dit moment is Ronald Plasterk als informateur aan het werk. Het is zijn taak om de onderhandelingen tussen partijen over de vorming van een nieuw kabinet te begeleiden. Momenteel voert hij die gesprekken met de PVV, NSC, VVD en BBB.
Wat valt er volgens jullie op dit moment op in het formatieproces?
Van Balveren: ‘’Er ontstaat een spanningsveld. Partijen willen regeren om een aantal van hun standpunten uit te kunnen voeren. Om te kunnen regeren moeten ze samenwerken met andere partijen. Maar als je gaat onderhandelen en compromissen moet sluiten, verlies je soms kleur op de wangen. En dat wil je naar je achterban voorkomen.
Op X zie je die spanningen al. Lijsttrekkers reageren op elkaar, bijvoorbeeld over de spreidingswet. En je zag dat Wilders naar Kijkduin ging, om steun te betuigen aan demonstranten die tegen de komst van een opvangcentrum voor asielzoekers waren. Normaal zie je dat soort dingen pas ontstaan als je gaat regeren, in debatten of in de media. Dat het al in de formatie plaatsvindt, is daarom opmerkelijk.’’
Klap: ‘’Bij vorige formaties zat de boel op slot, niemand zei iets. Er is weliswaar ook bij deze formatie een radiostilte afgesproken, maar je ziet dat politici elkaar toch openlijk aanvallen. Ook Wilders, die tijdens de verkiezingscampagne wat milder was op X, vervalt nu weer in oud gedrag.’’
Spreidingswet
Vorige week was de spreidingswet veel in het nieuws. Daarin staat dat de opvang van asielzoekers verdeeld moet worden. De PVV is fel tegenstander van die wet. De partij is tegen een verplichting om asielzoekers op te vangen en wil überhaupt niet dat Nederland ze opneemt. De VVD, waar de partij van Wilders mee hoopt te kunnen regeren, stemt echter in de Eerste Kamer in met het voorstel waardoor de wet voldoende stemmen krijgt. Dat zorgt volgens Wilders voor ‘een serieus probleem’.
Welk gevolgen gaat de instemming met de spreidingswet hebben?
Klap: ‘’Wilders neemt dat hoog op. Voor hem is het belangrijk om een partner te hebben die hij kan vertrouwen, zoals Yeşilgöz van de VVD. Die was tegen. Maar de Eerste Kamerfractie van die partij wijkt daar nu vanaf. Met wie onderhandel je dan?’’
Van Balveren: ‘’Het is wel een mooi voorbeeld van ons Nederlandse systeem. Er is niet een persoon die bepaalt wat de hele partij denkt, iedereen mag daarin zelf keuzes maken.”
Wat zien jullie momenteel nog meer?
Van Balveren: ‘’Voor NSC en de VVD is het controversieel om met Wilders te regeren. Een deel van hun achterban vindt het prima om te doen om ambities te verwezenlijken, maar een ander deel is tegen. Die hebben slechte ervaringen met Wilders. Maar voor Wilders geldt hetzelfde: zijn achterban verwacht nu iets van hem. En als hij straks in een coalitie stapt, moet ook hij onderhandelen en inleveren. De partijen kunnen dus niet om elkaar heen, en zitten met een dilemma.’’
Klap: ‘’Dat klopt. Het sluiten van compromissen past niet per se bij het beeld van de achterban van Wilders. Die willen nú actie en willen bepaalde doelen realiseren. En daar moet Wilders doorheen manoeuvreren.
Wie heeft op dit moment de beste papieren aan tafel?
Van Balveren: ‘’Dat is lastig om te zeggen, want partijen zijn afhankelijk van elkaar. Het is heel lastig en onvoorspelbaar.’’
Klap: ‘’Wilders zit ook met een grote en onervaren fractie, met mensen die nog nooit in de politiek hebben gezeten of soms zelfs niet verwachtten dat ze gekozen zouden worden. En Wilders is gewend de fractie heel strak te leiden. Als hij straks premier wordt en het kabinet in gaat, hoe gaat het dan met de fractie? Dat moet hij ook in overweging nemen.’’
Wat zijn de opties in deze formatie?
Klap: ‘’Omtzigt zei eerder al dat er ook andere opties zijn dan een ‘gewoon’ kabinet, zoals een zakenkabinet of een extraparlementair kabinet. Daarbij is er geen dichtgetimmerd regeerakkoord, maar hooguit een akkoord op hoofdlijnen.’’
Van Balveren: ‘’Of er komt een minderheidskabinet met gedoogsteun. Daar hebben Nederlanders alleen slechte herinneringen aan. In 2010 ging dat mis. Partijen VVD, CDA en gedoogpartij PVV schoten elkaar toen in de voet. De PVV kan nu ook in de oppositie. Dan krijgt GroenLinks-PvdA als tweede grootste partij het initiatief.”
Hoelang gaat het volgens jullie nog duren voor er een kabinet is?
Klap: ‘’Het is heel spannend, want niemand weet wat er nu wordt besproken. We zouden graag een vlieg op de muur willen zijn.’’
Van Balveren: ‘’Van het record van de vorige formatie, 299 dagen, zijn we nog lang verwijderd. En misschien willen partijen er ook niet te snel uitkomen, om aan hun achterban te kunnen laten zien dat er flink is onderhandeld. Maar ik denk dat de politici ervan doordrongen zijn dat we een kabinet nodig hebben.’’
Aron van Balveren en Petra Klap deden eerder onderzoek naar het gedrag op het toenmalige Twitter van politici tijdens de campagnes voor de Provinciale Statenverkiezingen en (samen met collega Floris Jan Donders) voor de Tweede Kamerverkiezingen.
Punt. Of had jij nog wat?