Column: Terug naar kennisonderwijs

Heb je dat ook wel eens? Dat je niet begrijpt waarom je gesprekspartner het niet met jou eens is, ondanks jouw ijzersterke argumenten? Je haalt er alle feiten en argumenten bij, de pure logica, ja zelfs de wetenschap, maar desalniettemin blijft je gesprekspartner vasthouden aan het weldegelijk keihard weerlegde standpunt. Sterker nog: je loopt het gevaar dat je gesprekspartner nog verder volhardt in het volgens jou niet meer handhaafbare standpunt. Belief perseverance heet dat in de leer van kritisch denken. Ik heb dat weleens.

Het gebeurt me ook als we het over onderwijs en de inhoud van dat onderwijs hebben. Zeker als het gaat om de zogenaamde vernieuwingen, over ontdekkend, persoonsgericht en lerend leren en de invulling daarvan. Ook wel het constructivisme genoemd: het zelf construeren om zich kennis eigen te maken, de kennis in je hoofd zelf te vormen. Juist in deze tijd krijgt de gedachte achter die onderwijsvernieuwing kritiek. Ik doe hierbij wederom een poging mijn gesprekspartner te overtuigen, dat kennis overdragen belangrijk is en je daar goede docenten voor nodig hebt. Met logos. Misschien ook met iets meer pathos en ethos?
 
Wat wil de rechtenstudent?
In Het Advocatenbrein, een boek van Marloes ter Huurne, staat het zonder meer vast: de docent met kennis is het rolmodel bij uitstek. Als ervaringsdeskundige, ze was advocaat en is nu trainer/docent voor advocaten, schrijft ze dat het vak van jurist bij uitstek draait om kennis. Uit onderzoek onder rechtenstudenten kwam volgens Ter Huurne naar voren dat zij geen leuke opleiding, maar een goede opleiding willen. Daar hoort een docent bij die passie heeft voor het vak en van wie het enthousiasme aanstekelijk werkt. Iemand die respect afdwingt en aanzien heeft op grond van zijn kennis: van zo iemand wil je juist leren. Ik verzin dit niet. Het staat er echt allemaal (op pagina 138 en 193).

Nog wat geleerd vandaag?
In zijn boek Nog wat geleerd vandaag?, (met als ondertitel: hoe kennis terugkeert in het onderwijs) toont Maarten Huygen, onderwijsredacteur en chef opinie bij dagblad NRC, met veel voorbeelden en onderzoeksresultaten uit binnen- en buitenland aan dat er bijzonder weinig geleerd wordt bij onderwijsvernieuwingen, bekend onder namen als gepersonaliseerd leren, talentgericht leren, ervaringsleren, praktijk gestuurd leren, zelf ontdekkend leren. Bij deze vormen van onderwijs wordt uitgegaan van een te romantisch mensbeeld over het natuurlijk lerende kind. De meeste studenten raken in de war als ze zonder uitleg een geheel nieuwe opgave krijgen die ze volledig zelfstandig moeten uitvogelen. Ze weten ook niet waar ze moeten zoeken. Ze weten niet wat ze weten. Je moet ze juist eerst kennis overdragen. Zorgen dat er een kapstok is, waar je verdere kennis aan kunt ophangen. Eerst uitleg, instructie, regelmatig herhalen en dan oefenen in een oplopende moeilijkheidsgraad. Dan hevel je kennis over van het korte- naar het langetermijngeheugen. Volgens Huygen moet de student weer leren door eerst van de docent te leren hoe het moet, daarna moet hij het nadoen om vervolgens te oefenen.

Als je iemand schaken wilt leren, geef je hem toch niet de schaakstukken en het schaakbord en wenst hem vervolgens veel succes? Je legt toch de spelregels uit en geeft tips over strategie en valkuilen? Als je een kind naar het bos stuurt met een kompas met de opdracht: zie maar dat je thuiskomt, dan zul je toch eerst iets moeten vertellen over de werking van het kompas is, over de windrichtingen en wat een bos is? Zonder instructie wordt door het schaakspel of het bos zoveel informatie gegeven die het kortetermijngeheugen niet aan kan, zo leert Huygen.

Leren opzoeken, als je al weet wat je bij zelf ontdekkend leren moet opzoeken, is niet genoeg om kennis op te doen. De vaardigheid kritisch denken is onmogelijk bij onderwerpen waar leerlingen niets van weten. Achteraf uitleggen is – bewezen – niet effectief, aldus Huygen.

We hebben bij het onderwijs op het hbo nu te maken met die jaargangen van studenten waarvan het Pisa-onderzoek heeft uitgewezen dat de leesvaardigheid niet ideaal is. Recht is een talig vak. Als je al iets gevonden hebt, terwijl je niet wist wat je zocht, is het maar zeer de vraag of je begrijpt wat je gevonden hebt. Dus eerst een goede instructie is echt nodig.

Huygen bespreekt ook het overheidsbeleid van de afgelopen jaren. Zo waarschuwde de door de overheid ingestelde commissie Dijsselbloem al in 2008 voor het constructivisme, het zelf construeren om zich kennis eigen te maken, schrijft Huygen. Desalniettemin kwam er een vervolg in de notitie Onderwijs 2032, waarin het zelf ontdekkend leren terugkeerde (vanwege kritiek uit de Tweede Kamer werd de werkgroep omgedoopt in Curriculum.nl). Minister Wiersma heeft gedurende zijn regeerperiode de visie in deze notitie definitief geschrapt omdat die achterhaald zou zijn.

Conclusie
Het werkveld vraagt om kennis, de wetenschap geeft aan dat zelf ontdekkend leren niet de ideale manier van leren is en de overheid lijkt ook niet meer achter het constructivisme te staan. Uit de boeken van Ter Huurne en Huygen lijkt een terugkeer naar het kennisonderwijs een must.

Slot
Ideale studenten zullen in elk systeem renderen. Dus het ontdekkend leren zal ook wel zijn individuele succesverhalen kennen. Ieder kent wel zo’n succesverhaal (in denkfouten: overhaaste generalisatie of anekdotische drogreden). Zeker bij studenten die van huis uit al het een en ander meegekregen hebben. Maar de meerderheid en ook die ideale student zijn gebaat bij voordoen, nadoen en oefenen. Dus: directe instructie, kennisoverdracht, vaak herhalen, toetsen wat overgekomen is. Vervolgens oefenen in vaardigheden. Daar is dus die docent met die kennis als rolmodel hard voor nodig. Daarna die kennis en die vaardigheden toepassen op de levensechte situaties: opdrachten uit de praktijk, minors, en (afstudeer-)stages.

En nu? Voldoende logos, pathos en ethos? Of word ik toch nog niet geloofd?

Bronnen:
Het Advocatenbrein, psychologie voor juristen, Marloes ter Huurne,
Nog wat geleerd vandaag? Hoe kennis terugkeert in het onderwijs, Maarten Huygen,
Waarom ik altijd gelijk heb, over tunnelvisie, Eric Rassin,
Onderwijsvernieuwing dient vaak alleen de ideale student, uit ScienceGuide, Henk Verhoeven,
https://www.youtube.com/watch?v=w-7nT7ViwFQ
https://www.vernieuwenderwijs.nl/4-misvattingen-over-high-impact-learning-that-lasts-hill/
Resultaten PISA 2022 in vogelvlucht: pdf (overheid.nl)