Minder studenten, een krappe arbeidsmarkt en een hoge energierekening. Sommige hogescholen schrijven rode cijfers, maar alles bij elkaar hield het hbo in 2023 zo’n 73 miljoen euro over.
Nog niet zo lang geleden piekte het financiële overschot van hogescholen, mede door de coronagelden van het kabinet. In het jaar 2021 hielden ze samen 275 miljoen euro over. Een jaar later daalde dit naar 117 miljoen en eind 2023 was het 73 miljoen euro.
De hogescholen krijgen te maken met krimp van het aantal studenten, maar deze krimp speelde in 2023 nog niet zo’n grote rol in de hbo-financiën. Toen drukten vooral de hogere energie- en personeelskosten op de begroting. Dit blijkt uit de financiële gegevens van 35 hogescholen, die het Hoger Onderwijs Persbureau onder de loep nam.
Buffer
Het overschot van 73 miljoen euro geeft misschien een te rooskleurig beeld, want veertig procent hiervan (29 miljoen euro) bestaat uit enkele financiële meevallers bij Fontys. Deze Brabantse hogeschool maakte onder meer veel winst op de verkoop van vier gebouwen aan de TU Eindhoven.
De buffer van de hogescholen, waarmee ze eventuele verliezen kunnen opvangen, bedroeg aan het einde van 2023 bijna 2,3 miljard euro. Ter vergelijking, het eigen vermogen van de veertien universiteiten was volgens accountantskantoor EY zo’n vier miljard euro.
Kunst
Opvallend zijn de rode cijfers bij enkele kunstinstellingen in Rotterdam en Den Haag. Muziek- en theaterhogeschool Codarts eindigde 2023 voor het tweede jaar op rij met een tekort. Codarts praat al jaren over een fusie met de Hogeschool Rotterdam. Vorig jaar maakten ze bekend dat de gesprekken in een “ingewikkelde fase” zaten.
De Haagse Hogeschool der Kunsten (waaronder het conservatorium en de kunstacademie vallen) draaide voor de derde keer achtereen verlies. Deze hogeschool staat onder verscherpt financieel toezicht.
De kunsthogescholen zijn in principe minder gevoelig voor de krimp. Ze moeten selecteren en laten altijd al een beperkt aantal studenten toe. Ook met minder aanmelders kunnen zij hun klaslokalen dus prima vullen. Wel zijn ze kwetsbaar voor kabinetsplannen om een rem op het aantal buitenlandse studenten te zetten. Veel kunstopleidingen trekken studenten van over de hele wereld.
Den Haag
Het grootste verlies leed vorig jaar de Haagse Hogeschool. Die kreeg in 2023 de vacatures niet vervuld en huurde daarom meer zelfstandigen in om het werk gedaan te krijgen. Dat kostte 12 miljoen euro meer dan begroot, blijkt uit het jaarverslag van de instelling.
De Haagse bezuinigt door een gebouw in het weekend te sluiten en heeft minder geld voor studentenwelzijn. Ook kijkt de hogeschool “kritisch naar openstaande vacatures” en worden tijdelijke contracten “niet vanzelfsprekend verlengd”, zei een woordvoerder tegen het AD.
Ook de Hotelschool Den Haag draait een fors tekort van ruim twee miljoen euro, zo’n vijf procent van de begroting. De instelling huurde meer zelfstandigen in en had last van de gestegen energieprijzen.
Geld over
Daar staat tegenover dat de meeste hbo-instellingen in 2023 dus geld over hielden. Naast de eenmalige plus bij Fontys gaat het ook bij andere hogescholen om serieuze bedragen: zes miljoen bij Avans, vijf miljoen bij Hogeschool Rotterdam en zeven miljoen bij de Hogeschool Utrecht.
Bij Hogeschool Saxion bleef zelfs tien miljoen op de plank liggen. Dat is in tijden van studentenkrimp en eerder aangekondigde bezuinigingen “best moeilijk uit te leggen”, analyseerden medewerkers van Saxion al.
Dat beeld zullen veel hogescholen herkennen: er zijn flinke reserves, maar om gezond te blijven gaat toch het mes in de begroting. Ook de aangekondigde bezuinigingen van het kabinet zullen bestuurders waarschijnlijk voorzichtiger maken.
Aantal studenten
In september 2021 telde het hbo een recordaantal van 492 duizend studenten, maar het aantal Nederlandse jongeren in de studerende leeftijd neemt af en het kabinet wil ook nog eens de instroom van buitenlandse studenten indammen.
Tot nu toe weten sommige hogescholen de krimp bij de bacheloropleidingen op te vangen met groei van de hbo-masters en associate degrees (de tweejarige opleidingen tussen mbo en hbo-bachelor in). Maar op de langere termijn gaat dat waarschijnlijk niet lukken.
Overigens zit er standaard een vertraging in de overheidsfinanciering van het hoger onderwijs, waardoor instellingen krimp (of groei) pas twee jaar later in hun portemonnee voelen.
Punt. Of had jij nog wat?