Terug naar overzicht

Column: Hoed je voor mensen die je iets uitleggen

Hoed je voor mensen die je iets uitleggen. Als ik dat letterlijk zou bedoelen, kan ik mezelf opheffen. Ik leg als docent dagelijks dingen uit. Ik vind dat zo leuk, dat ik mezelf zie doorgaan met het uitleggen van argumentatieleer en ethiek, totdat ik erbij neerval. Alleen al om die reden bedoel ik de titel van deze bijdrage niet letterlijk. Wat bedoel ik wel?

Herinner jij je de discussie over afschaffing van de dividendbelasting nog? Wat mij daarin opviel, waren dit soort uitspraken: “Afschaffing van de dividendbelasting is een bizarre maatregel, maar moet van kracht worden. Ik zal het nog één keer uitleggen. De afschaffing van de dividendbelasting bevordert economische groei en werkgelegenheid in Nederland.”

Met “het is een bizarre maatregel” en “ik zal het nog één keer uitleggen” wordt gesuggereerd dat afschaffing van de dividendbelasting een feit is dat vervolgens wordt uitgelegd; het “bevordert economische groei en werkgelegenheid in Nederland”.

‘Een kritische denker kent het onderscheid tussen iets uitleggen en een standpunt beargumenteren’

Maar of de dividendbelasting moet worden afgeschaft was onderwerp van discussie; vóór afschaffing zijn betreft een standpunt waarvoor argumenten zijn vereist. Als mensen in discussies de indruk willen wekken dat hun standpunt geen verdediging behoeft, dan stellen ze hun standpunt voor als constatering en hun argument als een uitleg.

Een kritische denker kent het onderscheid tussen iets uitleggen, verklaren of toelichten enerzijds en een standpunt beargumenteren anderzijds. Het verschil daartussen beschrijft het boek Argumentatie van Van Eemeren en Snoeck Henkemans uit 2016 als volgt. Kenmerkend voor een uitleg, een verklaring of een toelichting is dat hetgeen uitgelegd, verklaard of toegelicht wordt, in principe al is aanvaard. Dat is een belangrijk verschil met argumentatie die betrekking heeft op een standpunt en dat juist nog aanvaard moet worden.

‘Wie een standpunt bewust verpakt als feit, beoogt tegenspraak in de kiem te smoren’

Argumenteren duidt überhaupt op de erkenning dat iets niet door iedereen aanvaard zal worden. Als iets algemeen aanvaard is, zou je er geen argumenten voor geven. Wie een standpunt bewust verpakt als feit, beoogt tegenspraak in de kiem te smoren.

Kritische denkers vragen zich af wat sprekers of schrijvers met hun uitspraken uitdrukken. Het kritisch onderzoeken van uitspraken beperkt zich niet tot het begrijpen van de grammaticale inhoud. De zin “afschaffing van de dividendbelasting is een bizarre maatregel” vertelt je niets over de boodschap die een spreker ermee overbrengt.
Wie doorheeft dat de spreker een feit suggereert, maar ondertussen een standpunt inneemt, weet de juiste vragen te stellen. Is de maatregel en het effect ervan al een feit dan? Leg dát maar eens uit.

Heleen Torringa is docent kritisch denken en ethiek bij de opleiding Communicatie in Breda. Ze promoveerde in 2011 op een proefschrift over kritisch denken.

Punt. Of had jij nog wat?

Heleen Torringa

Dank je Mike!

2019-03-02 16:43:23

Mike Mol

Heleen altijd sterk

2019-02-15 22:14:33

Meer lezen?