“Je bent haast dom als je geen ChatGPT gebruikt”
Veel docenten maken zich zorgen om het gebruik van AI-tools door studenten. Maar publieksfilosoof Bas Haring ziet vooral kansen: “Een deel van het denkwerk aan AI uitbesteden zou niet verboden moeten zijn.”
Bas Haring heeft heel wat mensen op de kast gejaagd met zijn ‘pesterige’ experiment. De Leidse filosoof en hoogleraar publiek begrip van de wetenschap heeft vorig studiejaar bij één student zijn taak als afstudeerbegeleider aan AI uitbesteed. Zij besprak de voortgang van haar scriptie niet met hem, maar met ChatGPT. En dat ging verrassend goed.
Haring is enthousiast over de uitkomst van dit experiment, maar dat geldt niet voor iedereen. Onethisch, onverantwoord, pure armoede of zelfs walgelijk zijn een paar van de schriftelijke reacties. Het zou populisten een excuus geven om nog harder op het onderwijs te bezuinigen.
Perspectief
Is het inderdaad een slecht idee om de begeleiding van studenten aan AI over te laten, al is het maar deels? En ook belangrijk: wat zijn afstudeerscripties nog waard als AI zoveel denkwerk van studenten overneemt?
Haring plaatst zijn experiment graag in perspectief, vertelt hij als we hem ernaar vragen. “25 jaar geleden was er ook iets nieuws in de wereld: het internet. Toen hing er precies dezelfde vibe als nu. Destijds gaf ik les over de vraag: wat kunnen we ermee? Hoe verandert dat internet ons denken? Iedereen was daar toen mee bezig, en nu ook weer.”
“Toen ging het over kennis die overal beschikbaar kwam en nu, met AI, gaat het over denken. Blijven we bij alles zelf nadenken, of kunnen we sommige dingen uitbesteden aan de computer, omdat die het gewoon beter kan?”
ChatGPT kan dat wel
Volgens de laatst beschikbare cijfers van het CBS gebruikt bijna een kwart van de Nederlanders wel eens een programma met kunstmatige intelligentie. Onder 18- tot 25-jarigen is dit bijna de helft. Maar die cijfers zijn alweer meer dan een jaar oud en maken geen onderscheid tussen studenten en andere jongeren.
“Je kunt er niet meer omheen”, zegt de Leidse universitair docent linguïstiek Alex Reuneker. “Bij het schrijven van een scriptie mag het niet, maar hoe kun je garanderen dat die ook echt door studenten geschreven is? Er glippen vast wel dingen doorheen waarvan wij niet doorhebben dat ze uit zo’n tool komen.”
“Ik las steeds meer verslagen van studenten die duidelijk grotendeels door AI waren geschreven”, vertelt Meryem Janse, voormalig docent bij Hogeschool Saxion. “Dat is ook één van de redenen waarom ik gestopt ben met lesgeven. Ik merkte dat onderwijsinstellingen niet flexibel genoeg waren om zich aan te passen aan de komst van AI, terwijl dat wel zou moeten. Wat is een diploma anders nog waard?”
Voor veel studenten is AI niet meer weg te denken uit hun dagelijks leven. “Ik gebruik AI-tools voor bijna alles”, aldus ‘Mark’, masterstudent biomolecular sciences. Hij komt liever niet met zijn echte naam in de pers. “Officieel mag je AI niet inzetten voor het schrijven van teksten, maar toch doe ik het, en iedereen die ik ken ook.”
‘Milou’ (ook niet haar echte naam), masterstudent van een managementstudie in de gezondheidszorg, gebruikt AI-tools meerdere keren per week, bijvoorbeeld als zoekmachine, bij het schrijven van e-mails of om verwijzingen in de juiste opmaak te zetten. “Bij praktische zaken die mij veel tijd kosten, denk ik al snel: ChatGPT kan dat wel.”
Speculatief
Intussen ziet Bas Haring de kwaliteit van scripties enorm toenemen sinds de introductie van ChatGPT. “Dit komt omdat bijna alle studenten AI gebruiken. Het onderwijs weet alleen nog niet goed hoe het daarmee moet omgaan.”
Haring was in 1988 een van de eerste studenten kunstmatige intelligentie in Nederland. “Het vakgebied was nog heel speculatief. Wat AI tegenwoordig kan, leek toen onmogelijk.”
Wat betekent de opkomst van AI voor het hoger onderwijs?
“We moeten goed gaan nadenken over wat we studenten willen leren. Studenten gebruiken nu eenmaal AI; ze zijn niet gek. ChatGPT is 24 uur per dag beschikbaar, je bent haast dom als je het niet gebruikt. Dus hoe zorgen we ervoor dat een student toch blijft leren?”
“Ik moedig mijn studenten altijd aan om veel films te kijken, literatuur te lezen en musea te bezoeken ter voorbereiding op hun scriptie. Dat vinden ze soms frustrerend lang duren en het is eigenlijk ook wel inefficiënt. Als je even gaat praten met ChatGPT dan kan die je ook allemaal suggesties doen en ideeën geven. Ik weet niet of dat per se onverstandig is.”
Is zélf op ideeën komen niet waardevol?
“Jawel, maar als begeleider geef ik ook voorzetjes. Dan zeg ik: goh, misschien moet je er eens op die manier naar kijken. En dat kan ChatGPT toevallig ook erg goed. Het is niet precies hetzelfde proces: met AI gaat het sneller en levert het meer verschillende dingen op. Het kan helpen bij het nadenken.”
AI zet toch niet aan tot nadenken als die je scriptie voor je schrijft?
“Nee, maar als studenten het op de juiste manier gebruiken, kan AI hen best stimuleren. Als een kritische begeleider die ideeën aandraagt, zonder alles voor te kauwen.”
Maar daarvoor is de student dus zelf verantwoordelijk?
“Op dit moment wel. Ik kan me voorstellen dat we over een paar jaar een AI-tool voor het onderwijs hebben die dit soort begeleiding op zich neemt en die niet alles voorkauwt. Dat is ook hoe ik zelf AI gebruik. Als ik een tekst schrijf, vraag ik: kan ik het anders formuleren, wat is hier tegenin te brengen, welke andere argumenten kan ik gebruiken, zie ik iets over het hoofd? En dan volgen er altijd interessante ideeën.”
U vertrouwde uw eigen student met AI-gebruik. Maar moeten we dat met alle studenten doen?
“Nee, dat lijkt me niet. Ik heb ook niet gezegd dat we de afstudeerbegeleiding compleet moeten automatiseren. Met het experiment heb ik alleen gesuggereerd dat we goed moeten nadenken over wat we studenten kunnen leren en welke taken we durven uitbesteden. Het lijkt me trouwens op de lange duur niet verstandig om daarvoor een commercieel product als ChatGPT te gebruiken.”
U maakt de vergelijking met de opkomst van het internet. Het idee was toen dat we minder parate kennis nodig zouden hebben. Studenten moesten vooral kritisch leren denken.
“Dat is toch ook geen verkeerd idee? Iedereen heeft tegenwoordig een encyclopedie in zijn telefoon zitten. Kennis is daardoor wat minder relevant geworden. En nu wordt ook het nadenken minder relevant.”
Geldt dat alleen voor ‘nadenken’ of ook voor ‘kritisch denken’?
“Kritisch denken is nog steeds relevant, maar misschien geldt dat minder voor bepaalde redeneertaken.”
Wat is het verschil?
“Kritisch denken is iets vragender, iets preciezer. Het is moeilijk onder woorden te brengen wat precies het verschil is tussen academisch reflecteren en bedenken hoe je een tekst logisch opbouwt, maar het is toch niet hetzelfde.”
Wat wordt straks dan de belangrijkste taak van het onderwijs?
“Het zou mij niets verbazen als in het onderwijs het intermenselijke veel belangrijker wordt dan het verstandelijke. Naast iemand zitten, iemand aankijken, je tot elkaar verhouden. Het sociale aspect. Ik heb huisartsen gesproken over de rol van AI in hun werk. Ze vertelden dat een huisarts drie hoofdtaken heeft, namelijk 1) een eerste diagnose stellen, 2) behandelen of doorverwijzen, en 3) een luisterend oor bieden. Het is best plausibel dat die eerste twee ‘verstandelijke’ taken minder belangrijk worden. Die zullen meer door apparaten uitgevoerd worden. Maar het ‘menselijke’ werk blijven we zelf doen.”
Open brief
De realiteit is echter dat veel studenten de weg van de minste weerstand kiezen en veel docenten maken zich daar zorgen over. Frans Prins, hoofddocent aan de Universiteit Utrecht en directeur onderwijsadvies & training: “Een aantal routinezaken kunnen studenten nu weggeven, maar we moeten natuurlijk wel de kwaliteit van het onderwijs bewaken. Het gevaar is dat leermomenten van studenten verdwijnen.”
Zoiets zegt docent Reuneker ook: “We moeten studenten leren wat de risico’s zijn en hoe ze er kritisch mee om kunnen gaan.”
Sommige docenten zien echter helemaal geen rol voor AI in de klas en pleiten voor een volledig verbod. Eind juni riepen 500 onderzoekers en hoogleraren in een open brief op om kritischer te zijn op kunstmatige intelligentie in het onderwijs. “AI-gebruik verhindert aantoonbaar het leren van studenten en tast het vermogen tot kritisch denken aan”, schreven ze.
Wat vindt u van zo’n verbod?
“Dat vind ik een compleet onzinnige suggestie. Wat denk je dat die studenten thuis doen? Die gaan toch gewoon AI gebruiken als ze hun scriptie schrijven? Als studenten inderdaad minder goed leren nadenken – en dat lijkt mij heel aannemelijk – dan hebben we niets aan een verbod. Dan moeten we beter uitzoeken hóe we de tool gaan gebruiken.”
“We geven kinderen ook niet meteen een rekenmachine zonder hen te leren rekenen. Tegelijkertijd kunnen mensen tegenwoordig inderdaad minder goed hoofdrekenen dan honderd jaar geleden. Misschien is dat hetzelfde. We willen niet dat studenten structureel dommer worden van AI-gebruik, maar we moeten niet de techniek volledig tegenhouden. Het kan niet eens.”
Maar nu hebben opleidingen er nog geen grip op.
“We zitten nu in een bijzondere periode. Iedereen worstelt ermee. Zeker in de geesteswetenschappen, waar veel teksten geschreven moeten worden.” AI-programma’s zijn immers bijzonder goed in teksten produceren.
Wat is het diploma nog waard, wordt dan de vraag.
“Misschien glippen er een paar studenten doorheen die een diploma krijgen, terwijl dat eigenlijk onterecht is. Daar maken universiteiten zich inderdaad zorgen over. Moeten we studenten handgeschreven teksten laten maken? In een hokje stoppen? Aan het begin van de opleiding misschien wel. En later kun je dan meer AI-gebruik toestaan.”
En de scriptie dan?
“Het is niet wenselijk dat een scriptie volledig door AI wordt geschreven, maar bij de verdediging van een scriptie wordt snel genoeg duidelijk of de student wel echt de ‘eigenaar’ is van het werk. En als begeleider spreek je de student ook tussentijds. Dan merk je ook wel of die genoeg grip heeft op het onderwerp. Maar het zou niet verboden moeten zijn om een deel van het denkwerk uit te besteden. Daarom vond ik het ook een interessant – en misschien ook een beetje een pesterig – experiment.”
“Schrijven dwingt je om zorgvuldig na te denken, maar het is niet voor iedereen even zinvol. Ik heb bijvoorbeeld een student gehad die geïnteresseerd was in afval op straat. Ze ging vaak fietsen en foto’s maken. Daar leerde ze meer van dan van het schrijfproces.”
Zou het kunnen dat de scriptie gaat verdwijnen, als die niet goed laat zien wat een student kan?
“Het onderwijs is een conservatieve wereld. Opleidingsinstellingen willen vaak dat alles blijft zoals het is. Daarom zullen scripties niet snel verdwijnen. Toch moet er wel iets veranderen, maar wat? Mijn tip zou zijn om met studenten te praten en aan henzelf te vragen hoe je AI verstandig kunt inzetten. Ze weten er alles van, ze gebruiken het dagelijks. Ik denk dat er heel veel verborgen oplossingen voor het oprapen liggen.”
Nog geen toezicht op AI in hoger onderwijs
De kwaliteit van het onderwijs is niet alleen de verantwoordelijkheid van de opleidingen zelf. Er zijn ook wettelijke vereisten en richtlijnen. Maar die lopen achter op de ontwikkelingen: AI speelt nog geen rol.
Keurmeester NVAO
Opleidingen van hogescholen en universiteiten krijgen elke zes jaar te maken met een keuring van accreditatieorganisatie NVAO. Deze kwaliteitsbewaker houdt zich nog niet bezig met AI in het onderwijs, blijkt bij navraag.
Bij de keuring buigt een panel van deskundigen zich over allerlei aspecten van de opleiding. Dit gebeurt aan de hand van vastgelegde standaarden. “AI wordt daarin niet genoemd”, zegt een woordvoerder. Panelleden worden niet getraind in het beoordelen van onderwijs rond AI.
Onderwijsinspectie
De Inspectie van het Onderwijs houdt toezicht op het stelsel (dus niet op afzonderlijke opleidingen). In het hoger onderwijs kijken de inspecteurs bijvoorbeeld hoe het zit met sociale veiligheid, gelijke kansen en het stelsel van kwaliteitszorg.
De inspectie buigt zich ook over ‘digitale weerbaarheid en AI in het onderwijs’. De vraag achter dit onderzoek: in hoeverre waarborgen besturen de digitale weerbaarheid en welke kansen en risico’s zien ze voor AI in het onderwijs? Maar dit rapport is er nog niet.
Wetenschapsgenootschap KNAW
In het universitaire onderwijs moeten studenten leren wat integer onderzoek is, maar hoe zit het dan met de rol van AI? De wetenschap zelf is daar nog niet uit. De Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit biedt nog geen richtlijnen.
De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) werkt momenteel mee aan het herzien van de gedragscode. De KNAW laat weten dat de commissie “de opdracht heeft om te kijken naar de wijze waarop AI een plaats in de code zou moeten krijgen”, maar daar is nu “nog niet veel over te zeggen”.
Punt. Of had jij nog wat?