Afstudeerscriptie: wat bezielt iemand om zich aan te sluiten bij IS?

De meeste mensen kunnen het zich niet voorstellen: dat iemand vrijwillig zijn biezen pakt om zich in Syrië of Irak aan te sluiten bij een jihadistische organisatie. Toch hebben duizenden Europeanen dat in de afgelopen jaren gedaan. Avansstudent Laura Cullens deed voor Defensie onderzoek naar de beweegredenen van jihadisten.

Voor het onderzoek heeft Laura, afgestudeerd bij Ondernemerschap & Retail Management, een panelgesprek met het AIVD gehouden. Ook sprak ze met een ex-MIVD’er en met de afdeling terrorisme van de politie. 

Haar scriptie geeft antwoord op  één van de grote vragen van deze tijd: waarom radicaliseren mensen en hoe worden ze geronseld voor IS? Laura: “De mensen die gevoelig zijn voor IS zijn vaak jong, op zoek naar zichzelf en lopen tegen allerlei hobbels in hun leven aan.” Radicaliseren begint vaak met ingrijpende of vervelende gebeurtenissen in iemands leven, legt Laura uit. Diegene wordt vervolgens onzeker, of krijgt het gevoel dat hij of zij onrechtvaardig wordt behandeld.

‘De radicaal blijft boos, wil dingen rechtzetten’

Discriminatie
Soms zijn het grote zaken waar de jongeren zich druk om maken. “Onrecht in andere landen”, vertelt Laura. De behandeling van Palestijnen door Israël bijvoorbeeld. Maar vaak zijn het ook jongens en meisjes die in hun eigen leven met onrecht te maken hebben gehad. Zoals een afwijzing in de maatschappij, bijvoorbeeld door discriminatie. Volgens Laura kampen ze met existentiële vragen als: waar voel ik me thuis, bij welke groep hoor ik toe? Wie houdt van mij?

“Bewust of onbewust gaan mensen die in zo’n situatie verkeren zoeken naar hulp of herkenning bij anderen, of een sociale groep. Online stuiten ze op content van mensen die in hetzelfde schuitje zitten, vaak in Facebookgroepen, of appgroepen”, zegt ze. Bij de meeste mensen zakt woede over onrecht wel weer weg, maar bij sommige mensen blijft het hangen. Die radicaliseren. De radicaal blijft boos, wil dingen rechtzetten en onrecht bestrijden. Laura: “Als zo iemand vervolgens wordt aangesproken door ronselaars, of gevoelige content in onlinegroepen tegenkomt, dan wordt zijn gedachtegoed versterkt. Wat volgt is een geleidelijk radicaliseringsproces.”

Onzichtbaar
Door veel literatuuronderzoek te doen, leerde Laura dat het allerlei verschillende facetten zijn, die samen het radicaliseringsproces versterken. “De persoon in kwestie ziet het onrecht niet alleen op sociale media, maar ook binnen zijn of haar eigen gemeenschap.” Daar zit ook meteen de crux, stelt de alumnus. “Om het radicaliseringsproces te stoppen, moet je hem uit zijn bubbel halen. En vaak is die extremistische bubbel onzichtbaar: radicalisering gebeurt ongemerkt en sluipenderwijs. Veel mensen hebben geen idee dat hun vriend, collega of klasgenoot steeds extremer wordt.”

Dat onzichtbare, zie je ook terug in reportages die later over extremisten verschijnen. Allerlei mensen zeggen: het was zo’n vriendelijke onopvallende en rustige jongen. Dat hadden we nooit achter hem gezocht. Laura: “Het is soms voor de meest directe naasten niet te merken dat iemand steeds extremistischer wordt. Dat maakt het bestrijden van extremisme heel lastig.”

‘De volgende stap is vaak actie ondernemen tegen het ‘onrecht’’

Propaganda
Als een geradicaliseerde Nederlander eenmaal verstrikt raakt in het web van een jihadistische organisatie, kan hij de behoefte krijgen om uit te reizen, al gebeurt dit nu minder vaak omdat het kalifaat weg is. “De volgende stap is vaak actie ondernemen tegen het ‘onrecht’ dat voor zijn gevoel plaatsvindt. En in sommige gevallen verspreidt de geronselde na een tijdje zelf propaganda”, ontdekte Laura.

De ontvanger wordt soms zelf zender en spreekt vervolgens ook weer kwetsbare mensen aan, of verspreidt extremistische propaganda.

In maart van dit jaar werd het kalifaat verslagen. Maar volgens Laura is het ‘virtuele kalifaat’ nog springlevend. “Aanhangers hebben het doel om een nieuw kalifaat op te bouwen. En IS-sympathisanten zitten overal op de wereld, het deel in Syrië en Irak was maar een fractie van de beweging, mensen realiseren zich dat vaak niet.” 

Woede
Hoe kan radicalisering worden teruggedrongen volgens Laura? “Het is natuurlijk belangrijk om heel vroeg in het proces in te grijpen, het liefst om zelfs preventief te werken. Voordat er dingen fout gaan dus.” Voorlichting door een ex-geradicaliseerde is bijvoorbeeld een preventief middel waar Laura voor pleit. Ook denkt ze dat bewustwordingscampagnes nuttig zijn. “En voor gevoelige groepen zijn trainingen nuttig, om bijvoorbeeld woede op een andere manier te ventileren.”

“Het is al heel lang mijn droom om bij Defensie te werken”, vertelt Laura over haar afstudeerstage bij de krijgsmacht. “Daarom zocht ik naar een onderwerp dat aansluit bij mijn opleiding én past bij Defensie.” Dat is haar met vlag en wimpel gelukt: Laura studeerde vorige week af met een negen voor haar onderzoek.  Vanaf september volgt ze een interne opleiding tot officier bij Defensie.