Hoe het algoritme van Spotify jouw muzieksmaak bepaalt

Het lijkt wel alsof muziekstreamingsdiensten onze muzieksmaak beter kennen dan wijzelf. Met een abonnement op Spotify of Apple Music heb je je favoriete muziek altijd bij de hand én doe je de meest fantastische ontdekkingen door de goede aanbevelingen.

Hartstikke fijn natuurlijk, want er is altijd wat te luisteren zonder dat je daar veel moeite voor hoeft te doen, maar dit soort aanbevelingen hebben ook een schaduwkant. Als je pech hebt wordt jouw muzieksmaak bepaald door een algoritme en beslist het systeem wat jouw volgende favoriete nummer is.

Valkuilen
Streamingdiensten zoals Spotify en Apple Music zetten artificial intelligence (AI) in om jou aan goede muziek te helpen. Om een gepersonaliseerde afspeellijst samen te stellen, gebruiken de muziekdiensten wat in AI-termen een aanbevelingssysteem heet. Het systeem helpt luisteraars aan muziek die bij hen past en zorgt ervoor dat nieuwe artiesten hun publiek vinden. Toch kleven er ook gevaren aan het gebruik van zo’n systeem. Erco Argante, Erik Kluijtmans en Alexander Van den Bulck zijn docent bij de minor Artificial Intelligence, Kluijtmans en Argante zijn daarnaast verbonden aan het lectoraat Data Science & ICT. Zij wijzen niet alleen op de gemakken van het gebruik van AI, maar ook op de valkuilen.

Filterbubbel
Een welbekend gevaar dat om de hoek komt kijken bij een aanbevelingssysteem is de filterbubbel: je klikt door en ziet, hoort of leest alleen nog maar content van mensen die er dezelfde smaak of mening op nahouden. Kluijtmans: “Als je altijd aanraadt wat mensen leuk vinden, blijven ze in hun eigen bubbel. Dat kan leiden tot polarisatie van de samenleving. Je denkt dat iedereen dezelfde mening heeft als jij, doordat je die steeds bevestigd ziet. Dat is gevaarlijk en een donkere kant van de aanbevelingsmechanismes.” Voor je het weet luister je alleen nog maar Nederlandse singersongwriter-nummers à la Suzan & Freek. Bovendien hebben grote spelers veel macht. “Spotify kan er bijvoorbeeld voor kiezen om een bepaalde artiest meer te pushen”, zegt Argante.

Het net van het aanbevelingssysteem
Ook al ben je avontuurlijk en kies je er regelmatig voor om nieuwe muziek te ontdekken met een van de ontdekkingslijsten, dan nog zit je verstrikt in het net van het aanbevelingssysteem. Kluijtmans: “Ook die zijn gepersonaliseerd. Als je altijd luistert naar de aanbevelingen van Spotify neemt het systeem de controle over jouw muzieksmaak over. Je verliest je vrijheid en je zeggenschap. Volg je altijd de aanbevelingen, dan ben je op een bepaald moment jezelf niet meer. Dat is waarom mensen weleens zeggen dat machines het van ons overnemen.”

Een duwtje in de goede richting
Maar je klikt toch zelf die nieuwe song of leuke afspeellijst aan? Argante vergelijkt het met een keuze die ouders hun kinderen geven: “’Wil je vanavond spruitjes of broccoli eten?’ Dat is een keuze, maar wel in een bepaalde richting . Zo werkt dat ook met dit soort systemen: je hebt niet door dat je gestuurd wordt.” Nudging heet dat. Je krijgt een duwtje in de ‘goede’ richting om een bepaalde keuze te maken. Omdat dat minder moeite kost dan een eigen route uitstippelen, zijn we als mens geneigd om daarin mee te gaan. “Bij muziek is het nog relatief onschuldig, maar als het gaat om bijvoorbeeld het stemgedrag van mensen, zie je hoe eng en ontwrichtend dat kan zijn.” Het schandaal met het Britse databedrijf Cambridge Analytica en de Amerikaanse presidentsverkiezingen ligt nog vers in het geheugen.

Argante maakt een verwijzing naar de documentaire The Social Dilemma, waarin ex-werknemers van techreuzen uitleggen hoe het er achter de schermen aan toegaat: “Het gevaar met zo’n aanbevelingssysteem is dat je er niet alleen mee kunt voorspellen, maar ook manipuleren. “Als je dat vertaalt naar muziekstreamingdiensten zou het kunnen dat je door aanbevolen muziek in een bepaalde stemming wordt gebracht waarna je vatbaarder bent voor een reclame die wordt getoond. Dan gebruikt een bedrijf een algoritme voor praktijken die ethisch niet in de haak zijn.”

Punt-magazine
In het nieuwste Punt-magazine lees je hoe de aanbevelingssystemen van muziekstreamingdiensten werken en wat de voordelen zijn van het gebruik van zo’n systeem.

De machines in toom houden
Hoe houden we de machines in toom? “Door de zoekbalk te gebruiken”, verklaart Kluijtmans. Hoewel ook daar een zekere mate van personalisatie in zit, is dat effect minder groot dan bij de aanbevelingen. En over het gevaar van AI heeft Van den Bulck een duidelijke mening: “AI ansich is niet slecht, het is een hele handige tool. De impact die je ermee hebt op de samenleving, hangt af van hoe je er als bedrijf mee omgaat. Bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen op dat gebied. Ik ben van mening dat er voor een Facebook, Instagram of Spotify: grote spelers die gebruikmaken van AI, meer rechten en plichten moeten komen in de vorm van wetgeving. Die moet voorzien in de ethische aspecten. Is het oké dat het algoritme van Spotify jou dit nummer aanbeveelt omdat het populair is? Daar moeten we als maatschappij over beslissen, anders wordt een systeem alleen geoptimaliseerd op verdiensten en niet op wat wij ethisch van belang vinden.”

Groeiend verantwoordelijkheidsbesef
Alle drie de docenten zien dat het verantwoordelijkheidsbesef meer en meer doordringt in het vakgebied. Het onderwerp ‘ethiek’ is steeds belangrijker en heeft ook een grote rol in het onderwijs dat ze verzorgen. Argante: “Als techneut heb je een verantwoordelijkheid, omdat wat jij ontwerpt veel invloed kan hebben op de maatschappij. Die verantwoordelijkheid kun je niet afschuiven. Daarom is explainability in opkomst in de wereld van AI: bedrijven en techneuten moeten kunnen uitleggen hoe hun algoritmes tot bepaalde keuzes komen.” Hij vertelt dat dat kan betekenen dat een algoritme dat misschien iets minder goed werkt, wordt verkozen boven een perfect werkend algoritme dat een black box is waarvan je niet weet welke stappen het doorloopt om tot een eindresultaat te komen.

Uitleggen van factoren die meewegen in de ‘keuzes’ die algoritmes maken, kan ook helpen om het ongemakkelijke gevoel weg te nemen bij gebruikers van een platform. Argante: “Als je op internet een broek ziet en er staat bij ‘omdat je hebt gekeken naar…’, dan weet je waar een aanbeveling vandaan komt. Ook inzicht in je profiel helpt om zeggenschap te behouden. Ik zou bijvoorbeeld wel willen weten hoe Spotify mij labelt.”

Met het publiceren van een uitlegvideo over het personaliseren van de luisterervaring van gebruikers zet Spotify een eerste stap in de richting van explainability. Een volgend doel in de wereld van AI zal volgens Argante zijn dat systemen zelf ethische keuzes kunnen maken. Maar dat is voorlopig nog toekomstmuziek.

Spotify licht tipje van de sluier op in video
Hoe hun algoritmes werken, houden techreuzen vaak geheim. Onlangs bracht Spotify daar verandering in. Het bedrijf licht in een video een tip van de sluier op hoe het jouw luisterervaring personaliseert. Dat is een unicum volgens Argante, Kluijtmans en Van den Bulck. Benieuwd? Je bekijkt de video via YouTube.