Column: Hoe moet je leven?

Wat stel je veel vragen! Ik heb je brief met plezier gelezen, maar ook met een zwaar gemoed. Je wilt weten wat voor zin het heeft om te lezen, te schrijven, het nieuws te volgen en te demonstreren. Je vraagt hoe ik mijn vrouwen koos, mijn kind opvoed en mijn carrière plande. In die vragen lees ik iets van wanhoop. Eigenlijk vraag je mij hoe je leven moet. Klopt dat?

Rutger van Eijken is docent Sociale Studies bij de Academie voor Welzijn, Educatie en Gezondheid in Breda. Verder schrijft hij boeken, verbindt hij mensen en partijen aan elkaar en hoopt hij met dit alles de wereld een beetje mooier te maken. Maandelijks schrijft hij een column voor Punt.

Het antwoord daarop is dat ik het nog altijd niet weet. Ik heb geen idee hoe het leven geleefd moet worden. Dat had ik niet toen ik zo oud was als jij nu bent en ik weet het nog steeds niet. Ooit geloofde ik dat er een duidelijke grens was tussen de kindertijd en de volwassenheid en dat ik alles zou weten als ik die grens over zou gaan. Die grens is er echter niet. Je doet de middelbare school, gaat studeren en hebt dan ineens een baan. Je wordt verliefd, zoekt samen een huis en als het meezit – of tegenzit – komt er een kind of niet.

Dat gaat allemaal vanzelf. Je hoeft geen cursus te volgen om een kind te mogen krijgen, geen test te doen om in een stemhokje te staan en er is niets of niemand die je zegt dat je je leven goed leeft. Dat vind je met schade en schande een beetje uit en dan nog weet ik niet hoe het leven geleefd moet worden. Er zijn een hoop mensen die doen alsof ze wel weten hoe alles moet en hoort. Deze mensen vallen je lastig met hun mening over je baan, je auto, je vakantiebestemming, het schoolniveau van je kind, je gewicht, je kledingstijl en ga zo maar door.

Als je te veel naar hen luistert – of naar alle filmpjes over dit soort dingen op sociale media kijkt – kun je erg onzeker worden. Deze mensen presenteren immers alles beter, mooier, succesvoller, slanker, gespierder en weet ik veel allemaal, dan je eigen leven. Ik vraag me alleen af welke maatstaf zij hanteren. Deze mensen hebben blijkbaar iets waarmee zij jou de maat nemen. Maar wat is dat? Wie is hun expert? Wie volgen zij en wie niet? Hoe komen zij aan hun wijsheid? Waarom en waardoor zeggen zij wat ze zeggen en waarom vinden ze wat ze vinden? Het is sowieso goed om je af te vragen waarop mensen hun mening of idee van het goede leven baseren.

Ik denk steeds vaker dat die mensen ook maar wat roepen. Ook zij weten niet wat mooi of lelijk is, wat goed of fout is of wat hoort en niet hoort. Er is immers geen onafhankelijke scheidsrechter die een definitief antwoord geeft. Er klinkt geen stem uit de hemel, of er komt geen roep uit de natuur, met een antwoord op alle vragen. We geven die antwoorden zelf en luisteren daarbij naar anderen die wij macht geven. We accepteren de ene mens immers als expert en anderen niet. We laten ons bijvoorbeeld aanpraten dat blauw de kleur van deze zomer is en gaan dan commentaar geven op iedereen die toch groen draagt.

Of we gaan naar de sportschool omdat een influencer zegt dat we groot en sterk moeten zijn en gaan dan onze spierballen laten zien aan iemand die liever boeken leest en met sterke verhalen vrouwen versiert in een café. Zo’n gast – wij lijken daarop – kunnen die sporters dan een sukkel noemen, maar eigenlijk hebben we gewoon een ander leven gekozen. Of een andere competitie, want vrijwel ieder mens vergelijkt zich met anderen en wil in die vergelijking als winnaar uit de bus komen. Dit is onder andere de motor van het kapitalisme, maar daar hebben we het misschien een andere keer nog eens over. In deze competitie en concurrentie in wat mooi, leuk of goed is, zit in ieder geval veel onvrijheid. Het is een bron van ongeluk.

Als ik het met studenten over vrijheid heb, en over de vraag wie de pen van je verhaal hanteert, gaat het wel over dit soort dingen. Waarop baseer jij je studiekeuze, je kledingstijl of je vakantiebestemming? Aan wiens verwachtingen wil je voldoen? Leg je zelf een lat of hanteer je de lat van je docent, je ouders of van een vriend of vriendin? Wat is perfect voor jou als je jezelf perfectionistisch noemt? Wie bepaalt dat? En tegenover wie of wat denk je te falen als je faalangstig bent? En wie gaat uiteindelijk bepalen of iets echt perfect is? En waarom luisteren wij daar naar?

Met dit soort vragen houd ik me nog altijd bezig, maar ik heb me inmiddels wel bevrijd van een zware last. Ik hoef de antwoorden niet te weten. Ik heb alle antwoorden niet en ik weet dat anderen de antwoorden ook niet hebben. Ook zij weten niet hoe het leven geleefd moet worden en doen maar wat. Daardoor kan ik rustig mijn eigen leven leiden en zelf keuzes maken. Het leven van de een is immers niet beter dan dat van een ander.

Natuurlijk zijn er mensen die heel zelfverzekerd door het leven stappen omdat ze een cursus hebben gevolgd, een boek hebben gelezen, goed naar hun ouders luisteren of een modeblad hebben doorgebladerd, maar ook zij hebben geen definitieve antwoorden op levensvragen. Dikwijls raken dit soort mensen zelfs in de war als je drie vragen stelt over hun zogenaamde overtuigingen. Ze zeggen heel stellig dat ze de klok hebben horen luiden, maar ze hebben geen idee waar de klepel hangt. Ik denk steeds vaker dat er niet eens een klepel is. En waarschijnlijk ook geen klok. We vertellen onszelf en elkaar steeds nieuwe verhalen en doen maar wat door in het ene verhaal te geloven en het andere te negeren. Het maakt allemaal niets uit. We modderen maar wat aan.

Laat je dus niets wijsmaken. Iedereen die je tips geeft of paden wijst, doet slechts suggesties. We weten immers niets zeker. Denk daar maar eens over na deze zomer. Zoals ik je ken zul je veel mijmeren, lezen en schrijven als je even niets te doen hebt. Ik doe dat ook nog steeds. Wat dat betreft lijken we nog altijd op elkaar. Tussen jou en mij zit geen harde grens, alleen een gat van jaren. Ik denk dat we stiekem nog heel veel op elkaar lijken.

Je leven is nu nog onzeker, maar hou vol. Ik heb je nodig om mij te worden. En als je mij bent zal je inzien dat je nog niets zeker weet, maar dat de zoektocht in het leven prachtig is. Er is geen pad dat we moeten gaan. Dat pad ontstaat bij iedere stap die we zetten. In het hier en het nu. Het roer kan dus altijd om, zoals onze moeder vaak zei. Niets moet, alles mag. Als je die vrijheid en ruimte gaat zien, blijft de wereld eindeloos aan je voeten liggen. Of zoals onze held Ramses Shaffy zong; ‘De weg is vrij, de weg is open, de weg is mateloos van mij!’ Ook van jou dus.

Kom, we gaan de zon in!

Liefs