Column: Kiezen voor het eigen belang of het collectief?

Beste oude mij,

De verkiezingen komen nu heel dichtbij en ik zweef nog. Ik weet best dat jij nooit gezweefd hebt en dat je toen je zo oud was als ik nu ben ook al wist wat je ging stemmen. Je maakte je toen al druk over armoede, dakloosheid, oneerlijke concurrentie op de arbeidsmarkt en vooral de oneerlijke verdeling tussen lusten en lasten. Je zag dat overal de rijke landen profiteerden van de armen en dat mensen al snel een speelbal worden van de economie als we alles overlaten aan de markt en/of grote bedrijven. De werkgevers willen immers maximale winsten behalen. Werknemers zijn dure kostenposten waarop makkelijk bezuinigd kan worden als het loon wat daalt, de werktijden wat opgerekt worden of als ze wat soepeler ontslagen kunnen worden. Nog beter zou het voor de werkgevers zijn als iedereen een nulurencontract zou hebben of als zzp’er zou werken, want dan hoefden de werkgevers alleen te betalen als de werknemers daadwerkelijk iets opleverden. Zo hebben ze dus wel lusten en nauwelijks lasten. Je noemde dit toen ‘de terugkeer van de dagloner’. Je schreef daar zelfs een stuk over.

Rutger van Eijken is docent sociale studies bij de Academie voor Welzijn, Educatie en Gezondheid in Breda. Verder schrijft hij boeken, verbindt hij mensen en partijen aan elkaar en hoopt hij met dit alles de wereld een beetje mooier te maken. Maandelijks schrijft hij een column voor Punt.

Jij vond dit gedrag van de werkgevers en rijke landen erg asociaal en eigenlijk vind je dat nog steeds. De vraag is of dit waar is. Ben je als rijk land verantwoordelijk voor de economische situatie van arme landen? Kun je er iets aan doen? En waarom zou je dan niet mogen profiteren van de lage lonen en zwakke regelgeving rondom lonen, arbeidstijden, werkomstandigheden of kinderarbeid in zulke landen? En ben je als ondernemer verantwoordelijk voor de bestaanszekerheid van je personeel, je concurrenten of partners? Ik bedoel, veel ondernemers zijn in een garage of zolderkamer begonnen met hun droom en zo succesvol geworden dat ze wat klusjes kunnen uitbesteden aan anderen. Hoeveel moeten ze dan betalen aan de mensen die de klusjes willen oppakken? Wie bepaalt dat? De overheid misschien? En waarom dan wel? Waarom zou de overheid zich mogen bemoeien met de bedrijfsvoering van mensen die hun droom hebben waargemaakt? En zijn deze ondernemers en werkgevers dan ook verantwoordelijk voor de ziektekosten, het woongenot, het studiegeld, de koopkracht en noem alles maar op van het personeel en hun gezinsleden? Hoe werkt dit precies? Geeft de overheid zo niet iets te makkelijk geld uit dat anderen verdiend hebben? Je kunt wel spreken over wat ethisch of moreel verantwoord is, maar sta je dan ook stil bij wat goeddoen allemaal kost en wie voor die kosten moet opdraaien? Natuurlijk ben ik voor een samenleving waar alles goed en fijn is, maar waarom moet ik daarvoor betalen?

Ik weet niet zo goed wat ik met deze vragen moet. Jij stemt al decennia iets te makkelijk op partijen die met veel belastinggeld de samenleving proberen op te bouwen en ik denk nu wat meer aan de mensen die de belastingpot moeten vullen. En ik denk ook aan dat jij in je laatste brief schreef dat de politiek net een trekkraam is. Je schreef dat als je aan het ene touwtje trekt er ergens anders iets in beweging komt en dat je kunt nooit alle effecten goed kan overzien. Ik denk dat dit waar is. Of dat het in ieder geval voor de meeste kiezers geldt.

Misschien neig ik er nu naar de werkgevers en vermogende mensen iets meer ruimte te geven omdat ik vind dat de overheid zich niet met hen moet bemoeien. Ze hebben immers hard gewerkt voor hun winsten en de overheid mag die winsten misschien niet zomaar gebruiken om maatschappelijke problemen op te lossen. Aan de andere kant vraag ik me af waar dat geld dan wel vandaan moet komen. Werknemers en werklozen hebben het geld niet en als werkgevers en vermogende mensen het niet willen betalen zitten we dus vast. Hoe komen we dan aan geld voor wegen, zorg en onderwijs?

Ik heb geen idee. Ik kan die hele trekkraam niet overzien en heb dan ook geen idee wat ik moet stemmen. Grof gezegd kan ik kiezen voor mijn eigen belang en voor partijen die vinden dat iedereen voor zichzelf moet zorgen en verantwoordelijk is voor het eigen succes en falen. Dan kom ik uit de VVD, de PVV, FVD, BBB, JA21 en zelfs een beetje bij D66, SGP en het CDA. Die partijen kiezen vaak voor wat lagere belastingen, maar laten ook meer aan de mensen en de ondernemers zelf over. Of ik kan kiezen voor partijen die al het geld dat we verdienen het liefst op een hoop gooien en dan samen een zo goed en mooi mogelijke samenleving bouwen. Dat zou de GroenLinks/PvdA, SP of BIJ1 zijn. En misschien bij de ChristenUnie en Denk, maar heel zeker weten doe ik niet. Er zijn ook zoveel partijen en evenveel partijprogramma’s en het is niet altijd duidelijk waar ze precies voor kiezen. En alsof het al niet moeilijk genoeg is doen veel partijen of ze voor het algemeen belang – of de hardwerkende Nederlander – opkomen, maar strijden ze eigenlijk alleen voor het belang van de eigen achterban. Zij verdraaien de waarheid wat tijdens de campagne en na de verkiezingen komen de kiezers bedrogen uit. Dit doet natuurlijk veel met het vertrouwen in de politiek.

Ik vind het allemaal maar lastig. Volgens mij is het nu kiezen tussen het individu of het collectief, tussen mijn eigen belang en het algemeen belang. De keuze voor het collectief en het algemeen belang maakt me misschien een dief van mijn eigen portemonnee en kiezen voor het eigen belang en individuele verantwoordelijkheid maakt me misschien asociaal en egoïstisch. Ik wil best barmhartig, empathisch en solidair zijn, maar weet niet goed tegen welke prijs. En de politieke partijen gaan me niet helpen. Ik hoef immers niet op een compromis te rekenen, want partijen die radicaal anders naar de samenleving kijken sluiten elkaar straks uit. Dat maakt de ellende nog groter.

Het voelt als kiezen tussen twee kwaden. We schuiven langzaam naar woensdag. Ik ben benieuwd waar het land voor kiest. We spreken elkaar. En deel die brief gerust. Misschien kan ik de reacties lezen als een stemadvies.

Liefs,