Column: Morele ambitie

Het is geschreven. Het boek óver mij. Maar vooral het boek vóór jullie, beste studenten. Morele ambitie van Rutger Bregman. Hij schreef ook de bestsellers De meeste mensen deugen en ook Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers.

Wat verstaat Bregman onder morele ambitie? Het is de wil om de wereld drastisch te verbeteren. Om je carrière te wijden aan de grote problemen van onze tijd. Denk aan klimaatverandering, kindersterfte, belastingontduiking, de volgende pandemie, de vrees voor Artificial Intelligence, de aantasting van de democratie. Verspil je talent niet aan onzinnige dingen, zoals geld verdienen, maar lever met je talent een grote bijdrage aan een betere wereld, zodat je kinderen en kleinkinderen trots op je zullen zijn, zegt hij.

Over mij
Een tijd geleden alweer schreef ik voor Punt de column De wereldverbeteraar. Daarin vertelde ik dat ik als student de wereld wilde verbeteren door rechten te gaan studeren. Maar ik constateerde nu, na al die jaren, dat dat niet echt gelukt is. Inmiddels ben ik wel weer lid van de vakbond. Sterker nog: ik wilde graag in een werkgroep binnen de vakbond van betekenis zijn, maar de werkgroep bleek al vol. Ook ben ik al naar diverse bijeenkomsten van mijn politieke partij geweest, maar ik sta nog steeds niet op de zeepkist. Ik heb me aangemeld bij de Centrale Medezeggenschapsraad (weliswaar bij Fontys), maar ben nog lang niet gekozen. Wel hebben enkele jongelui, die met goede doelen langs de deur zeulden, geprofiteerd van mijn schuldgevoel, want inmiddels is het aantal goede doelen tot 4 procent van mijn inkomen gestegen (0,04 procent schijnt het gemiddelde te zijn). Daarnaast scheid ik nog steeds afval, gebruik ik op mijn werk mijn eigen mok en probeer ik minder vlees te eten, maar heb ik nog geen tomatensoep over de Nachtwacht gegooid of me laten vastplakken op de A12. Bregman rekent mij dan ook tot de categorie ‘weliswaar idealistisch, maar geenszins ambitieus, in de zin van ondernemend, genoeg’. Maak ik dan toch nog kans een moreel ambitieuze idealist te worden? Nee, ik ben als 30+’er reddeloos verloren, aldus Bregman. Mij rest geen afdruk op deze aarde. Ik zal roemloos sterven.

Voor jullie, beste studenten
Het boek is daarom geschreven voor jullie: Bregman doet een appèl op jullie moraal. Jullie willen toch een baan met zingeving? Het is trouwens een hard gelag voor jullie. Kregen jullie van je opvoeders en van leraren en docenten steeds te horen dat je goed bent zoals je bent. Bregman stelt dat je helemaal niet goed bent zoals je bent. Je mag het geleerde, je talent niet zomaar verspillen aan een nutteloze baan op de Zuidas. Nee, je moet je kennis en talent inzetten voor eer en glorie van de samenleving als oplossing van de grote problemen waarin we ons nu bevinden. Hier krijgt Bregman, zoals dat aan linkse politici (en ik reken Bregman hier gemakshalve even tot de ‘linkse mensen’) vaker verweten wordt, een moraliserend, met het ‘vingertje’ wijzend, karakter. Waarom zou je niet bij een groot advocatenkantoor of belastingadvieskantoor een ‘kick’ kunnen krijgen om een zodanige fiscale truc te verzinnen dat Charlene de Carvalho-Heineken bij het overlijden van haar vader Freddy Heineken geen successierechten of erfenisbelasting hoeft te betalen? En een zodanige organisatieconstructie te verzinnen dat er geen 15, maar 2,5 procent dividendbelasting betaald hoeft te worden betaald. Nu demissionair staatsecretaris van Financiën Van Rij hier een stokje voor gestoken heeft, heeft inmiddels een andere talentvolle deskundige op de Zuidas een zodanige constructie van verschuiving van aandelenkapitaal verzonnen zodat ze nu helemaal geen belasting meer betaalt.

Of waarom zou je niet als slimme communicatie- of marketingmedewerker kunnen verzinnen dat Philip Morris de jongeren letterlijk van het roken afhelpt om ze vervolgens aan het vapen te krijgen? Een vorm om nicotine binnen te krijgen op een manier die een hoger risico op afhankelijkheid, zeg maar verslaving, oplevert? Omdat je daar de samenleving niet mee dient. Sterker nog: je schaadt de samenleving. De trucs van Heineken hebben de staatskas 700.000 euro bij de erfenis en 30 miljoen aan belastinggeld per jaar schade opgeleverd. Het vapen zal in de toekomst de gezondheidszorg een hoop geld gaan kosten. Je zult daar als talentvolle jongere niet gelukkig van worden. Als je op je sterfbed terugkijkt op je leven zul je niet gelukkig worden van de constatering dat je het eigenlijk allemaal voor je eigen gewin gedaan hebt. Maar ja, wat moet je als jongere als je een hoge studieschuld hebt en voor een beetje hypotheek een gigantisch startsalaris moet hebben? Laat staan dat je ook nog moet mantelzorgen en/of vrijwilligerswerk moet doen? Gelukkig hoef je je niet volledig aan je morele ambitie te onderwerpen. Want dan zou je eraan onderdoor gaan, aldus Bregman. Je mag toch ook nog een beetje ‘leven’.

The School for Moral Ambition
Bregman constateert over zichzelf dat ook hij een idealist is maar misschien te weinig ondernemend of ambitieus. Daarom heeft hij een School for Moral Ambition opgericht. Je ziet dat je je kunt opgeven voor circles om in een groep van zo’n 8 personen te praten en na te denken over hoe je aan je baan of aan je leven toch een in de leer van de morele ambitie zinvolle besteding kunt geven. Ook kun je je opgeven om na te denken over de grote problemen van deze tijd. Wat zijn dan die problemen? Dat zijn de drie o’s: problemen die omvangrijk, onderbelicht, maar wel oplosbaar zijn.

Tot mijn grote verrassing zag ik dat een voormalig student van onze Juridische Hogeschool zich verbonden heeft als boegbeeld aan The School, Mpanzu Bamenga. Hij is nu Tweede Kamerlid voor D’66 (ik had natuurlijk gehoopt dat hij voor mijn partij koos, maar D’66 is ook oké) en een groot voorvechter van mensenrechten. Hij stelt zijn talent, zijn verontwaardiging tegenover misstanden in de maatschappij, al ten dienste van de maatschappij door te strijden tegen rassendiscriminatie. Mpanzu roept op te streven naar andere maatstaven van succes dan enkel geld verdienen: verspil je talenten niet, maar streef naar een baan waarin je kunt werken aan de beste oplossingen voor de grootste wereldproblemen. Mpanzu ook als boegbeeld van morele ambitie voor onze school?

Zinvol voor het onderwijs
Wat kunnen wij met het boek van Bregman in het onderwijs? Zeker is het goed om met studenten te spreken welke waarden zij in het leven belangrijk vinden en wie ze graag zouden willen zijn. Daar hoort ook bij welke organisaties zij hun carrière vorm willen geven. Ga je toch voor het grote geld aan de Zuidas? Of hanteer je duidelijke morele principes of waarden die je ook in je werkzame bestaan wilt vormgeven? De discussie daarover met studenten aangaan is een zinvolle bijdrage in het onderwijs.

Beste studenten, voor jullie is er nog hoop op een baan met morele ambitie. Is er echt niet een klein sprankje hoop voor mij? Gelukkig wel. Bregman zegt aan de ene kant weliswaar dat ik als 30+’er eigenlijk verloren ben, maar iets verder in zijn boek schrijft hij toch ook dat je nooit te oud bent om te beginnen met je morele ambitie. Wie weet, voor de tijd na mijn pensioen, mocht ik dat halen. Daarbij rekent Bregman mijn functie als docent niet tot de zogenaamde ‘bullshit’ of ‘zinloze functies’. Als docent doe ik dus al een beetje aan morele ambitie.