Door Anne de Beus
Tijdens de opening van het academisch jaar sprak de rector magnificus van de Universiteit Utrecht (UU) duidelijke woorden: er is sprake van genocidaal geweld in Gaza en universiteiten hebben de plicht hun morele kompas te volgen. De UU besloot daarom om institutionele samenwerkingen met Israëlische partijen voorlopig stop te zetten (1).
Avans heeft aangegeven dat er momenteel geen samenwerkingen bestaan met Israëlische instellingen. Daarmee lijkt een boycot, zoals bij de UU, niet aan de orde. Maar juist daarom ligt hier een principiële vraag: hoe verhoudt Avans zich als kennisinstelling tot mondiale crises waarin mensenrechten structureel worden geschonden? Het ontbreken van directe banden ontslaat de hogeschool niet van de verantwoordelijkheid om expliciet te maken hoe zij morele verantwoordelijkheid verstaat en toepast binnen haar beleid en internationale oriëntatie.
Morele verantwoordelijkheid
Als docent bij Avans voel ik een verantwoordelijkheid om met studenten en collega’s te spreken over wat morele verantwoordelijkheid betekent in ons werk en onderwijs. Juist binnen een hogeschool die zegt te staan voor rechtvaardigheid, inclusie en menselijkheid, kunnen we niet doen alsof internationale crises losstaan van onze institutionele keuzes.
Het college van bestuur (cvb) erkent de humanitaire catastrofe in Gaza, maar kiest voor terughoudendheid, neemt geen concreet standpunt in en neemt geen maatregelen (2). Daarmee blijven enkele fundamentele vragen open:
· Welke interne structuren bestaan er binnen Avans om te toetsen of beleid, partnerschappen en samenwerkingen in lijn zijn met mensenrechten en internationale rechtsbeginselen?
· Welke rol speelt de bestaande ethische commissie hierin, en welke ruimte heeft zij om gevraagd en ongevraagd te adviseren over mondiale kwesties die raken aan Avansbeleid?
· En hoe expliciet wil het cvb in dergelijke situaties zijn richting studenten, medewerkers en de samenleving?
Ethische commissie
Aan de Universiteit Utrecht bestaat een adviescommissie internationale samenwerkingen, die de morele en juridische dimensies van institutionele relaties onderzoekt. Binnen Avans vervult de ethische commissie een vergelijkbare, maar breder gedefinieerde taak, zij adviseert het cvb over ethische vraagstukken die samenhangen met onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering.
Je zou kunnen bepleiten dat deze commissie ook een formele adviesrol krijgt bij mondiale thema’s die de morele integriteit van Avans raken, bijvoorbeeld bij internationale samenwerkingen, stageplaatsen of onderzoeksprojecten in conflictgebieden. Een dergelijke commissie, samengesteld uit docenten, lectoren, studenten en externe deskundigen, kan het cvb helpen om institutioneel moreel beraad te voeren.
Neutraliteit
Het cvb zal diens houding tegenover de genocide in Gaza waarschijnlijk niet zien als wegkijken, maar als behoedzaamheid vanuit de wens om neutraal te blijven. Toch roept juist die neutraliteit vragen op over hoe we onze waarden in de praktijk brengen. Zou Avans, door de rol van haar ethische commissie te versterken of explicieter te maken, niet meer vertrouwen kunnen wekken bij studenten en medewerkers die nu juist om duidelijkheid vragen?
De reflectie op de rol van de ethische commissie maakt deel uit van een bredere overweging: hoe kan een kennisinstelling haar morele verantwoordelijkheid zichtbaar en toetsbaar maken wanneer mondiale onrechtvaardigheid zich aandient? Ook zonder formeel besluitvormingskader blijft de vraag urgent hoe Avans haar kernwaarden vertaalt in handelingsperspectief.
Kant van de sterkste
Neutraliteit is in dit conflict geen neutrale positie. Geen maatregelen nemen of zwijgen is de facto de kant van de sterkste kiezen. Terwijl de Palestijnse bevolking systematisch wordt uitgevaagd, betekent stilzwijgen in feite wegkijken. Van een instelling als Avans mag worden verwacht dat zij niet volstaat met abstracte bewoordingen, maar waarden als rechtvaardigheid en menselijkheid ook daadwerkelijk vertaalt in een duidelijke stellingname. Daarmee sluit zij aan bij wat Hannah Arendt in The Human Condition beschrijft als de vita activa: het besef dat werkelijke verantwoordelijkheid pas gestalte krijgt in handelen (3).
Dat handelen is des te urgenter omdat het internationaal gerechtshof, de Verenigde Naties en speciale rapporteurs inmiddels duidelijke conclusies hebben geformuleerd over ernstige schendingen van internationaal recht in Gaza (4,5,6). Journalisten, kinderen en burgers worden getroffen. Ziekenhuizen, scholen en sociale voorzieningen zijn doelwit van bombardementen. Tactieken van uithongering en gedwongen verplaatsing wijzen op etnische zuivering. Dit is geen kwestie van meningen of perspectieven, maar een vastgestelde realiteit waarin een volk structureel oorlogsmisdaden ondergaat.
Ontoereikend
Tegen die achtergrond klinkt het Avans-statement dat “wat daar gebeurt op geen enkele wijze te rechtvaardigen is” terecht, maar tegelijk ontoereikend zolang het bij woorden blijft (2). Een uitnodiging tot dialoog zonder expliciet normatief standpunt reduceert een morele crisis tot een kwestie van gevoelens en interpretaties. Het tragische is dat deze passieve houding in feite neerkomt op het ontlopen van verantwoordelijkheid zich te expliciteren. Zoals Hannah Arendt opmerkt: “The argument that we cannot judge if we were not present and involved ourselves seems to convince everyone everywhere, although it seems obvious that if it were true, neither the administration of justice nor the writing of history would ever be possible” (7).
Juist vanuit dit besef van verantwoordelijkheid is het noodzakelijk onderscheid te maken in het publieke debat. Kritiek op de Israëlische regering of het leger is geen antisemitisme, net zoals kritiek op het beleid van de Verenigde Staten geen haat tegen Amerikanen impliceert. Het gelijkstellen van elke kritiek met antisemitisme belemmert niet alleen het maatschappelijk gesprek, maar ondermijnt ook de daadwerkelijke strijd tegen antisemitisme wereldwijd.
Mijn oproep is daarom niet bedoeld als verwijt, maar als uitnodiging tot gesprek. Door onze morele positie expliciet te maken en te onderzoeken hoe we daar als instelling naar kunnen handelen, bijvoorbeeld via een versterkte rol van de ethische commissie of een specifieke adviescommissie internationale samenwerking. Dan kunnen we samen werken aan een Avans die handelt naar haar waarden.
Over de auteur
Anne de Beus is docent Fysiotherapie. Ze omschrijft zichzelf als maatschappelijk betrokken en vindt het belangrijk om zich in te zetten voor de mensen om haar heen. “Omdat ik besef dat we als mensen een collectieve verantwoordelijkheid hebben voor menselijkheid en dat dit, zoals Hannah Arendt zegt, pas gestalte krijgt in handelen.”
Disclaimer: op 9 september en nog eens op 20 oktober mailde De Beus haar vragen naar het college van bestuur van Avans, maar ze ontving daarop geen reactie. Het opiniestuk schreef ze anderhalve maand geleden, maar omdat een reactie uitbleef besloot ze het alsnog te (laten) publiceren.
1. Universiteit Utrecht gaat tot nader order geen nieuwe samenwerkingen aan met Israëlische organisaties – Nieuws – Universiteit Utrecht [Internet]. 2025 [geciteerd 10 september 2025]. Beschikbaar op: https://www.uu.nl/nieuws/universiteit-utrecht-gaat-tot-nader-order-geen-nieuwe-samenwerkingen-aan-m…
2. B.V T, Vriend L. Avansmedewerkers en -studenten trekken rode lijn voor Gaza [Internet]. Punt. 2025 [geciteerd 10 september 2025]. Beschikbaar op: https://punt.avans.nl/2025/05/avansmedewerkers-en-studenten-trekken-rode-lijn-voor-gaza/
3. Arendt H, Houwaard C. De menselijke conditie [Internet]. Boom; 2009. (Grote klassieken). Beschikbaar op: https://books.google.nl/books?id=2mjGPAAACAAJ
4. The Court reaffirms its previous provisional measures and indicates new measures.
5. OHCHR [Internet]. [geciteerd 10 september 2025]. UN Special Committee finds Israel’s warfare methods in Gaza consistent with genocide, including use of starvation as weapon of war. Beschikbaar op: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2024/11/un-special-committee-finds-israels-warfare-methods-…
6. OHCHR [Internet]. [geciteerd 21 oktober 2025]. Israel has committed genocide in the Gaza Strip, UN Commission finds. Beschikbaar op: https://www.ohchr.org/en/press-releases/2025/09/israel-has-committed-genocide-gaza-strip-un-commiss…
7. Arendt H, Elon A. Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil [Internet]. Penguin Publishing Group; 2006. (Penguin Classics). Beschikbaar op: https://books.google.nl/books?id=yGoxZEdw36oC
Punt. Of had jij nog wat?